Co to jest synestezja?

Termin synestezja pochodzi z psychologii i oznacza „współwystępowanie wrażeń różnych analizatorów przy pobudzeniu jednego analizatora, np. słyszenie określonych tonów przy oglądaniu określonych barw i odwrotnie” (Rogowska 2007: 18). Synestezja jest prawdopodobnie spowodowana istnieniem skrzyżowanych połączeń między odrębnymi okolicami mózgu. Być może decyduje o tym jakiś czynnik genetyczny (synestezja występuje rodzinnie) lub brak równowagi neurochemicznej. Jeden człowiek na dwustu jest synestetykiem. Istnieje około 50 rodzajów synestezji. Artyści około siedmiokrotnie częściej niż przeciętni ludzie mają zdolność do synestezji.

Należy wyraźnie podkreślić, że w projekcie SYNAMET skupiliśmy się wyłącznie na badaniu językowych metafor synestezyjnych, a nie synestezji jako zjawisku psychologicznym. Co prawda I. Judycka w konkluzji swojego artykułu skłania się do tezy W. Doroszewskiego, że synestezja odzwierciedlająca się w języku jest przemianą znaczenia uwarunkowaną fizycznym przeplataniem się wrażeń ze sfer różnych zmysłów, jednak stwierdzenie to w świetle najnowszych badań należy zdecydowanie odrzucić. Tak samo nie da się utrzymać tezy, że synestezja polega na tworzeniu metafor językowych. Doświadczenia z grupowaniem percepcyjnym pokazują, że synestetycy faktycznie postrzegają w inny sposób niż pozostali ludzie. Badanym pokazuje się figury, gdzie występują elementy różniące się kolorem (np. zielone kropki wśród czerwonych) lub kierunkiem przebiegu linii (np. linie pionowe i kilka pochylonych) albo wartością (np. wśród piątek pojawia się kilka dwójek ułożonych w kształt trójkąta). Pierwsze dwa przykłady są łatwe: różnice są na tyle wyraźne, że ludzie szybko je odnajdują. Ale umieszczenie kilku dwójek wśród piątek jest już zbyt trudne – jest to dla nas zbyt złożony bodziec. Ramachandran i Hubbard sprawdzili zbadali w ten sposób synestetyków, którzy twierdzili, że postrzegają liczby w różnych kolorach. W 90% synestetycy poprawnie określali kształt trójkąta złożonego z dwójek w odróżnieniu od nie-synestetyków. (Ramachandran, Hubbard 2004: 72).

Synestezja psychologiczna łączy proste doznania zmysłowe na bardzo podstawowym poziomie przetwarzania informacji, zaś metafory synestezyjne łączą obrazy umysłowe o dużo większym poziomie skomplikowania. Synestezja psychologiczna jest zjawiskiem mimowolnym i automatycznym, natomiast metafory synestezyjne są zasadniczo tworzone w sposób świadomy i intencjonalny. Synestezje są niezmienne w czasie i niezależne od innych czynników, zaś metafory synestezyjne wykazują dużą zmienność w czasie i w wyraźny sposób są zależne od kultury, emocji, kontekstu, wiedzy o świecie. Osoby z synestezją nie umieją wyjaśnić, czemu mają takie, a nie inne skojarzenia, w metafory synestezyjnej jej twórca jest świadomy źródeł jej powstania (por. Rogowska 2007: 25).

Literatura

  • Ramachandran V., Hubbard E. M. 2004. Brzmienie barw, smak kształtów, „Świat Nauki” nr 1 (4), 70-79.
  • Rogowska A. 2007. Synestezja. Opole: Oficyna Wydawnicza, 2007.