Synamet – mikrokorpus metafor synestezyjnych
Formalizacja opisu i wypracowanie efektywnych metod analizy metafor w dyskursie
Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki
nr 2014/15/B/HS2/00182
Metafora jako zjawisko z pogranicza systemu pojęciowego i języka jest przedmiotem zainteresowania badaczy reprezentujących różne dziedziny badań – psychologię, neurologię, teorię literatury, językoznawstwo, przetwarzanie języka naturalnego itp. Zainteresowanie to przekłada się na niezwykle bogatą literaturę przedmiotu. Ponieważ metafora jest tak złożonym zjawiskiem, badania w ramach projektu Synamet dotyczyły ograniczonego obszaru badawczego (metafor synestezyjnych) i skupiały się na analizie autentycznych, niepreparowanych tekstów z blogów. Metafora synestezyjna polega m. in. na użyciu jednej nazwy do opisu rozmaitych wrażeń zmysłowych, np. słodki zapach/kolor/dźwięk. Metaforę synestezyjną w niektórych ujęciach rozszerza się na wszystkie wyrażenia, w których występują wyrazy odnoszące się prymarnie do jakiegoś typu postrzegania, czyli będą to zarówno frazy, typu jasny dźwięk czy słodki zapach, jak konstrukcje jasny umysł lub ciemna sprawa. Wybór metafory synestezyjnej jako przedmiotu badań pozwolił z jednej strony na dość precyzyjne wyznaczenie obszaru badań, z drugiej strony zaś zapewnił wystarczająco bogaty i zróżnicowany materiał do analiz.
Projekt Synamet miał trzy główne cele. Po pierwsze, zbadanie, jak w tekstach opisuje się różne wrażenia zmysłowe (zapachowe, smakowe, słuchowe) za pomocą języka figuratywnego. Po drugie, stworzenie korpusu metafor synestezyjnych, czyli zbioru anotowanych tekstów zarówno na poziomie gramatycznym, jak i semantycznym. Po trzecie sprawdzenie, czy model synestezji zaproponowany przez S. Ullmanna, uważany za uniwersalny, zostanie potwierdzony również dla polszczyzny.
Podstawą teoretyczną opisu metafor w projekcie była teoria metafory pojęciowej G. Lakoffa i M. Johnsona połączona z semantyką ramową Ch. Fillmore’a. Lakoff i Johnson definiują metaforę jako rzutowanie pojęciowe z domeny źródłowej na domenę docelową, np. miłość to podróż. Ponieważ pojęcie domeny jest niezbyt jasne, w projekcie zostało zastąpione przez pojęcie ramy Fillmore’a. Ramy interpretacyjne to struktury pojęciowe, które są aktywowane przez jednostki leksykalne, np. wyrażenia, typu wtorek, tydzień, weekend aktywują ramę CZASU.
W ramach projektu powstał pierwszy na świecie, i jak na razie jedyny, korpus metafor synestezyjnych, który można wykorzystać w badaniach językoznawczych, literaturoznawczych czy kulturoznawczych, a także innych, dla których interesujące są zjawiska sensoryczne. Teksty składające się na korpus pochodzą m. in. z blogów poświęconym recenzjom perfum, wina, piwa, muzyki, czy kawy, w których ze względu na ich tematykę szansa na znalezienie metafor synestezyjnych była największa. Korpus jest dostępny online i został wyposażony w wyszukiwarki, które umożliwiają znajdowanie metafor ze względu na ich właściwości gramatyczne (np. fraza nominalna, fraza czasownikowa) lub semantyczne (konkretna rama źródłowa lub docelowa). W korpusie można ponadto wyszukiwać konkretne wyrazy (tzw. aktywatory), które występują w wyrażeniach metaforycznych. Na stronie korpusu http://synamet.polon.uw.edu.pl znajdują się pliki do pobrania: ATOS – narzędzie do gramatycznej i semantycznej anotacji metafor oraz ontologia ramowa wykorzystana w projekcie. Zasoby te można bezpłatnie wykorzystać w niekomercyjnych projektach naukowych.